Między ulicą Wschodnią a Jana Kilińskiego znajduje się ulica Włókiennicza, zwana przez łodzian "Włókienką". Mierzy ona zaledwie 313 metrów (dla porównania: ulica Piotrkowska ma 4200 metrów). Pomimo swojej stosunkowo niewielkiej długości, Włókiennicza zyskała z biegiem lat status legendy. Przez dziesięciolecia była to właściwie czarna legenda, w której Włókiennicza była epicentrum łódzkiego półświatka, siedliskiem bandytów, złodziei i tanich prostytutek.
Początki ulicy tkwią w latach 70. i 80. XIX wieku. Wówczas z inicjatywy Reinholda Finstera, na terenie ogrodów Nowego Miasta wytyczona została uliczka, która stanowić miała lokalny łącznik między ulicami Wschodnią i Widzewską (dziś: Jana Kilińskiego). Uliczka była – jak już powiedziano – krótka, a do jej utwardzenia wykorzystano miejscowy kamień, dzięki czemu uzyskała swą pierwotną nazwę – Kamienna. Z czasem miało się okazać, że kamienne były również serca wielu jej mieszkańców.
Szybki rozwój Łodzi pod koniec XIX wieku wywołał ogromne zapotrzebowanie na tanie mieszkania czynszowe dla robotników. Ten „kryzys mieszkaniowy” – jak byśmy to dziś określili – był tak wielki, że niekiedy mieszkania były wynajmowane jeszcze w czasie budowy, niekiedy wręcz jeszcze przed wylaniem fundamentów. Deficyt mieszkań spowodował oczywiście boom budowlany w Łodzi – kamienice powstawały szybko i były dość standardowe. Miały dwie lub trzy oficyny, podwórka, a na parterach umieszczano lokale usługowe.
Zabudowę większości ulicy Kamiennej zaprojektował Hilary Majewski (1838-1892) – słynny łódzki architekt. Ulica Kamienna była dla niego tak ważna, że właśnie tu, pod numerem 11, postanowił zamieszkać w zaprojektowanej przez siebie kamienicy. W wizji Majewskiego, zakochanego w architekturze renesansowej, Kamienna miała stać się perełką łódzkiego neorenesansu.
W latach 90. XIX wieku zakończono główny etap zabudowy ulicy. Uzyskała ona charakter pierzejowy (szeregowy), w którym dominowały kamienice czynszowe. Charakter tej ulicy tworzyli jednak mieszkańcy. Pracowali m.in. w niewielkich – na łódzką skalę – fabryczkach (bielizny, kołder) i sklepach bławatnych (oferującymi tkaniny, głównie bawełniane). Żydowscy mieszkańcy modlili się w licznych prywatnych domach modlitewnych, funkcjonowały tu też dwie szkoły wyznaniowe (chedery). Kolorytu dodawały funkcjonujące pod numerami 6 i 12 domy uciechy. Wszystko to sprawiało, że ulica tętniła, wieloetnicznym i wielowyznaniowym życiem.
Katastrofa II wojny światowej, wywózki i eksterminacja Żydów, komunizacja Polski spowodowały nieuniknione zmiany. Zniknęli żydowscy i niemieccy (protestanccy) mieszkańcy Kamiennej. Opustoszałe mieszkania zajęli robotnicy napływający z pobliskich Bałut. Tuż po wojnie w budynkach położonych przy Kamiennej doliczono się 535 jednoizbowych mieszkań, w których żyło ogółem 1447 osób, w tym 348 dzieci w wieku poniżej 14. roku życia. O katastrofalnej skali przeludnienia najjaskrawiej informuje fakt, że na jedno pomieszczenie przypadało wówczas średnio 2,7 osoby!
Powojenne zmiany, narastające ograniczenia w handlu, ingerencje państwa sprawiły, że przeludniona, położona w centrum Łodzi, a jednak nieco izolowana, ulica Kamienna stała się swoistą ostoją dla łódzkiego półświatka. Przez cały okres komunizmu „kwitły” tu nielegalny handel wódką i prostytucja. Część mieszkańców Kamiennej oddawała się regularnemu bandytyzmowi i złodziejstwu. Niestety, dla wielu młodych ludzi najkrótszą drogą do względnego sukcesu stała się droga przestępczości.
Niektórzy z przedstawicieli miejscowego półświatka stali się niemal legendarni. Dotyczy to np. „Edka-lodziarza” – właściciela najsłynniejszej meliny na ulicy. Swój pseudonim zawdzięczał rodzicom, którzy zajmowali się domową produkcją i sprzedażą lodów. Edek szybko zauważył jednak, że o wiele większe profity niż sprzedaż lodów może przynieść nielegalny handel wódką Opracował ponoć wiele „technik” sprzedaży alkoholu: butelki chowano przed okiem milicji w koszach na śmieci, piwnicach, skrytkach w podłodze i na poddaszach.
Wszechobecna bieda i przestępczość powodowały stałą degradację zarówno zabudowy, jak i mieszkańców ulicy Kamiennej. Stan ten został dobrze sportretowany w wierszu Agnieszki Osieckiej Kochankowie z ulicy Kamiennej. Poetka poznała ulicę w trakcie swoich studiów w łódzkiej szkole filmowej (lata 1957-1962), a tytułowi kochankowie z Kamiennej stali się symbolem miłości kwitnącej wśród biedy, taniego alkoholu i strachu przed władzą. Dodać warto, że poetkę i wiersz upamiętnia od roku 2004 płaskorzeźba – fontanna umieszczona w murze kamienicy pod numerem 2.
Wróćmy jednak do Kamiennej. Jej nazwa padła „łupem” ogólnopolskiej akcji zmian nazw ulic w Polsce, które odtąd miały mieć bardziej „słuszne” – komunistyczne nazwy. I tak Kamienna stała się Włókienniczą (rok 1949). Dla samych mieszkańców i dla ulicy niewiele się jednak zmieniło – poza oczywiście tabliczkami z nazwą ulicy. Włókiennicza nadal była strefą ubóstwa, przestępczości, strukturalnego bezrobocia, wykluczenia społecznego. Mimo położenia w centrum miasta, żyła na jego marginesie.
Dopiero rozpoczęcie w roku 2017 programu rewitalizacji ulicy przyniosło wielkie zmiany. Do roku 2023 Włókiennicza przekształciła się w nowoczesny, kolorowy, postmodernistyczny woonerf. Budynki należące do miasta zostały odnowione, wyposażono je w centralne ogrzewanie, zmodernizowano sieć wodociągową i kanalizacyjną. Mieszkania uzyskały dostęp do łączy światłowodowych. Zmieniły się również podwórka kamienic. Wyłożono je płytami i kostką kamienną, zamontowano ławki i altany. Pojawiły się trawniki, krzewy i drzewa. Nie zabrakło nawet budek dla ptaków.
Obecny wygląd ulicy Włókienniczej nie jest prostą rekonstrukcją czy modernizacją XIX-wiecznej zabudowy. Przeszłość została tu użyta jako tworzywo, podstawa do nowej kreacji. Włókiennicza stała się w ten sposób sceną dla nowej rzeczywistości, w której nie zabrakło miejsca dla niekiedy mrocznych duchów przeszłości, ale i artystycznej, pełnej życia nowoczesności. (AS)
Literatura:
Domińczak Michał, Typologia łódzkiej kamienicy. Łódź, 2018.
Flatt Oskar, Opis miasta Łodzi. Łódź, 2002.
Popławska Irena, Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku. Warszawa, 1992.
Stefański Krzysztof, Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź, 2009.
Dziennik Łódzki, 1884-1892, 1931-1933.
Ekspres Wieczorny Ilustrowany, 1923 – 1937.
Kurier Poranny, 1948 – 1960.
