Nazwa kamienicy pochodzi od Juliusza Szulca – łódzkiego przedsiębiorcy. Budynek powstał w dwóch zasadniczych etapach w latach 80. i 90. XIX wieku. Początkowo wzniesiono jednopiętrowy, symetryczny budynek siedmioosiowy (oś oznacza pionowy układ okien). Następnie dobudowano kolejne piętro oraz oficyny w podwórzu. Wystrój kamienicy ma charakter eklektyczny, zawiera elementy klasycyzujące oraz secesyjne.
Kamienica od początku swojego istnienia łączyła trzy funkcje – mieszkalną, handlową i usługową. Nie zabrakło w niej miejsca dla piekarni i cukierni. Panie domu wydawały tu, na Piotrkowskiej 118, sporo rubli kupując tapety, zasłony i lampy z abażurem. Miłośników muzyki i nowinek technicznych wabiła z kolei możliwość nabycia najnowszego wynalazku – patefonu. Możemy sobie wyobrazić, że kupno takiego cudeńka poprzedzone było prezentacją jego możliwości. A słuchano wtedy arii operowych w wykonaniu młodego Enrico Caruso, albo śpiewu Lucyny Messal, primadonny warszawskiej operetki znanej z nagrań studia Syrena Rekord. Jednak nie tylko przyziemne pieczywo czy patefony przyciągały do kamienicy Szulców. W jednej z oficyn wierni wyznania mojżeszowego oddawali się modłom w prywatnej sali modlitwy, trochę na wyrost zwanej synagogą, jaka powstała tu staraniem Henocha Bryczkowskiego.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy kamienicy tworzyli typową, łódzką „mieszankę” narodowości, wyznań i zawodów. Odnaleźć wśród nich możemy Pinkusa Awernucha (buchaltera), Eliasza Halbersztadta (handlowca), Stanisława Janeckiego (dentystę), Jerzego Kalisza (urzędnika państwowego) i rodzinę Schielke – Alfreda (lekarza) oraz Henryka i Rudolfa (fryzjerów). W budynku siedzibę miała m.in. drukarnia i introligatornia Józefa Szcześniewskiego oraz Towarzystwo Ubezpieczeń na życie „Vita i Krakowskie”.
Mijały dziesięciolecia. Przez Łódź przewaliła się II wojna światowa, komunizm i trudne lata transformacji ustrojowej. Kamienica przy Piotrkowskiej 118 wyszła z tych dziejowych wiraży w fatalnym stanie technicznym. Na szczęście jednak władze miasta postanowiły budynek poddać całościowej rewitalizacji. W jej trakcie odkryto m.in. absolutnie unikatowy element wyposażenia, czyli XIX-wieczną toaletę. Używamy tu tego eleganckiego określenia, choć użytkownicy tego „ustronnego miejsca” posługiwali się z pewnością mniej wyrafinowanymi określeniami. Po polsku, niemiecku i w jidysz mieszkańcy kamienicy Szulców szli sobie ulżyć „w kibelku”, biegli „do wychodka”, a zapewne niektórzy załatwiali się „w sraczu” paląc przy tym modne cygarety z tureckiego tytoniu. Niejeden z nich czytał (i nie tylko) przy tym Express Wieczorny Ilustrowany, Najer Folksblat albo Freie Presse. O gazetach, sumiennie rwanych na części, wspominamy nie bez powodu. Papier toaletowy we współczesnej postaci produkowano w USA już w latach 80. XIX wieku, jednak na terenie Polski do połowy lat 50. XX wieku był właściwie towarem luksusowym.
Wróćmy jednak do głównego problemu. Czym właściwie była „wygódka” odkryta na Piotrkowskiej 118?
Zanim odpowiemy na to pytanie, warto zdać sobie sprawę z faktu, że XIX-wieczna Łódź borykała się z wieloma problemami: biedą, przeludnieniem, ale i fatalnymi warunkami sanitarnymi. Powszechny był brak funkcjonalnych toalet. I właśnie gdzieś pod koniec XIX wieku, pomiędzy epoką nocników i erą sieci kanalizacyjnych nastał czas latryn. Ta z Piotrkowskiej 118 to klasyczna latryna wykuszowa umieszczona na półpiętrze klatki schodowej. Było to rozwiązanie spotykane w tym czasie w mniej reprezentacyjnych budynkach. Oznacza to, że to wychodek umieszczano w wykuszu, czyli specjalnym aneksie wystającym poza ścianę kamienicy, z którego nieczystości spadały za pośrednictwem rur do dołu kloacznego.
Dziś trudno nam wyobrazić sobie „zapach”, jaki powstawał w efekcie działania latryny wykuszowej. Musimy jednak pamiętać, że tego typu urządzenia istotnie podnosiły wartość kamienicy oraz czynszów, jakie płacili najemcy. Były również wyraźnym krokiem naprzód w porównaniu z nocnikami i koniecznością codziennego transportu ich zawartości na podwórze.
Z pewnością latryna odkryta w kamienicy na Piotrkowskiej 118 stanowi cenne znalezisko. Pokazuje ono „rewers” XIX-wiecznego miasta, jakże odległy od eleganckich fasad kamienic. (AS)
Literatura:
Domińczak Michał, Typologia łódzkiej kamienicy. Łódź, 2018.
Flatt Oskar, Opis miasta Łodzi. Łódź, 2002.
Maj Anna, Łazienki w Polskich kamienicach w XIX wieku i do II wojny światowej. . Tom LXI, zeszyt 4. 2013.
Popławska Irena, Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku. Warszawa, 1992.
Stefański Krzysztof, Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź, 2009.
Dziennik Łódzki, 1884-1892, 1931-1933.
Ekspres Wieczorny Ilustrowany, 1923 – 1937.
Książka adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego rocznik 1937-1939.
Kurier Poranny, 1948 – 1960.
Projekty budowlane dawnej guberni piotrkowskiej. Archiwum Państwowe w Łodzi.
