Początki ulicy Wschodniej są nierozłącznie związane z ludnością żydowską. Już w roku 1825 roku Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych ustanowiła w okolicach dzisiejszej Wschodniej tzw. rewir żydowski.
Z czasem, wraz z powiększającym się miastem, liczba ludności wyznania mojżeszowego zaczęła gwałtownie rosnąć. Pod koniec wieku XIX w Łodzi mieszkało przeszło 100 tysięcy Żydów. W tym czasie powiększyła się też ulica Wschodnia, na północy sięgnęła aż do ulicy Wolborskiej.
W okresie międzywojennym ulica Wschodnia tworzyła niezwykle barwną mieszankę kulturową, można było tu spotkać znanego łódzkiego bandytę – Ślepego Maksa, jak spieszył do swej ulubionej knajpy o nazwie Kokolobolo, nie brakowało jednak również synagog i domów modlitwy. Na 930 metrach dzisiejszej Wschodniej funkcjonowało ich aż dwadzieścia. Cały ten kolorowy świat skończył się wraz z II wojną światową. W niemieckiej machinie śmierci zniknęła ludność żydowska, okupanci wyburzyli też część Wschodniej, aby stworzyć kordon oddzielający getto od gęsto zaludnionego śródmieścia.
Z ulicą Wschodnią związany jest cały szereg postaci ważnych dla polskiego i żydowskiego życia kulturalnego.
Władysław Reymont uzyskawszy zlecenie od wydawnictwa Gebethnera i Wolffa na napisanie powieści o Łodzi, mieszkał na Wschodniej w roku 1896, w mieszkaniu położonym w nieistniejącej dziś kamienicy pod numerem 50. To stąd właśnie późniejszy noblista ruszał na całodzienne wycieczki po Łodzi, które zapewnić mu miały inspirację do pisania po nocach „Ziemi obiecanej”.
W roku 1897 w kamienicy pod numerem 8 przyszedł na świat Artur Rubinstein. Legenda rodzinna mówiła, że początkowo miał mieć na imię Leon, ale jego starszy brat uprosił rodziców o nadanie mu imienia Artur – jak ich muzykujący na skrzypcach sąsiad. Okazało się, że była to dobra muzyczna wróżba na życie późniejszego wirtuoza fortepianu.
Przyszły Naczelnik Państwa i marszałek Polski, Józef Piłsudski mieszkał w roku 1899 na Wschodniej 19. Wspólnie z żoną, Marią z Kopleskich, prowadził tu konspiracyjną drukarnię, w której wydawano socjalistycznego „Robotnika”. Drukarnia działała aż do 21 lutego 1900 roku, kiedy to aresztowano Piłsudskiego.
Ze Wschodniej 57 na świat wyruszył Daniel Libeskind – wybitny, światowej sławy architekt i honorowy obywatel Łodzi.
Trzeba jednak uczciwie powiedzieć, że to nie wielcy tego świata stanowili codzienność dawnej ulicy Wschodniej. Byli to przede wszystkim robotnicy, drobni handlarze, praczki, krawcowe i dozorcy. To na fabularyzowanym opisie „wyimków” z ich życia skupimy się omawiając kolejne budynki odnowione dzięki pracom rewitalizacyjnym. Zachwycajmy się pięknie odnowionymi kamienicami, ale nie zapomnijmy o losie jej dawnych lokatorów. (AS)
Przedmiotem rewitalizacji była przebudowa ulicy Wschodniej w Łodzi na odcinku od ulicy Rewolucji 1905 roku do ulicy Jaracza.
Dariusz Kędzierski, Ulice Łodzi Łódź 2009.
Dariusz Kędzierski, Ulica z charakterem. Wschodnia. Kroniki miasta Łodzi 2/2009 str. 245-256.
Michał Koliński, Łódź między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939. Łódź, 2007.
