Barykady należy budować nie z kamieni, skrzyń, beczek,
mebli i t.t.d. gdyż, jak tylko wojsko carskie wystrzeli
do takiej barykady z armaty, barykada się rozleci na kawałki
Łódzkie barykady wolności i godności
Ulica Rewolucji 1905 r. – dawna ulica Południowa.
U zarania XIX wieku była to zaledwie niemal polna droga prowadząca na wschód, „ku borowi”. Swoją nazwę – Południowa – uzyskała w roku 1821 w czasie kreślenia planu miasta przez geometrę Filipa de Viebiga. Początkowo działki na południowej zajęte były przez zabudowę drewnianą. Dopiero wraz z powstaniem Towarzystwa Kredytowego w Łodzi rozpoczęły się zakrojone na szeroką skale prace budowlane, powstawały wówczas kolejne fabryki, wille i kamienice czynszowe. Rosła fabrykancka Łódź, rosły zastępy robotników.
W roku 1892 powstała Polska Partia Socjalistyczna, a jej oddziaływania niemal od razu znalazły wyraz w intensyfikacji wystąpień robotniczych. 3 maja 1892 w Łodzi wybuchły strajki robotnicze, które do 5 maja objęły niemal całe miasto, również pracowników niefabrycznych. Choć strajk upadł po kilku dniach, to przyniósł jednak wymierne korzyści w postaci podwyżek płac i skrócenia dnia pracy dla robotników.
Rok 1905 przyniósł Rosjanom klęskę w wojnie rosyjsko-japońskiej, co niemal automatycznie przełożyło się na wzrost nastrojów rewolucyjnych. Na przykład już w styczniu 1905 r. robotnicy Petersburga domagali się w masowych protestach ograniczenia czasu pracy do ośmiu godzin dziennie bez obniżenia wynagrodzenia. Płomień buntu rychło wybuchł również w Łodzi. Początkowo były to przede wszystkim wiece, pojedyncze starcia z policją i pochody. W efekcie represji policyjnych łódzka PPS zorganizowała 18 czerwca wiec w jednym z podmiejskich lasów, po którym doszło do starć z kozackimi sotniami na terenie Bałut. Według oficjalnych komunikatów zabito wówczas 9 robotników, kolejnych 18 zostało poważnie rannych. Pogrzeb zabitych zaplanowany został na godzinę 18 w dniu 20 czerwca. Ale już około drugiej po południu zaczął formować się zbity tłum robotników polskich, niemieckich i żydowskich. Szacować należy, że zebrało się wówczas około kilkudziesięciu tysięcy osób.
Kolejnego dnia, tj. 21 czerwca miał się odbyć pogrzeb poległych bojowców żydowskich ale „ktoś wykradł zmarłych”. Postanowiono więc urządzić zwykłą demonstrację. Tłum zaczął się zbierać najpierw na ul. Franciszkańskiej. Tam robotnicy z PPS przemawiali do szybko gromadzącego się tłumu, który ruszył następnie w kierunku Nowego Rynku, a później Piotrkowskiej. To właśnie tam padły ze strony Rosjan pierwsze strzały, a Kozacy próbowali szarżą rozgonić zebranych. Bojowcy robotniczy również odpowiadają ogniem z pistoletów. W ogólnym zamieszaniu, spontanicznie powstają pierwsze barykady na ulicach Wschodniej, Południowej i Widzewskiej. Budulcem do ich powstania był uliczny bruk, szyldy sklepowe, ale także bele bawełny. Ogółem w całej Łodzi powstało około 50 barykad. Ponieważ protestującym brak było jednak broni, to do 25 czerwca Rosjanom udało się opanować sytuację. Współczesne szacunki wskazują na liczbę nawet około 200 ofiar śmiertelnych walk i około 2000 rannych.
Po drugiej wojnie światowej komunistyczne władze (rok 1955) postanowiły uczcić zryw łódzkich robotników. Początkowo zmieniono nazwę ulicy Południowej na ulicę Barykad, a w końcu na Rewolucji 1905 r. Zawłaszczono przy tym tradycje PPS i Bundu (robotniczej partii żydowskich robotników) podkreślając znaczenie bliższej ideowo komunistom Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. (AS)
Literatura:
Bogalecki T. Z., Łódzkie barykady wolności i godności. Czerwiec 1905, Łódź 2010
Domińczak M., Typologia łódzkiej kamienicy. Łódź, 2018.
Konicki K., Ulice Łódzkie. Ulicę w szachownicę….Łódź, 1995.
Młodzianowski E., Łódź na barykadach. Warszawa, 1935.
Rozwój, 15-30 czerwiec 1905 rok.
